ΣΠΑΡΤΙΝΟΙ ΑΓΩΝΙΣΤΕΣ ΣΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821

1.-Φιλική Εταιρεία
Πριν από την έναρξη της Επανάστασης είχε συγκροτηθεί και δρούσε στην Κεφαλονιά Εφορεία της Φιλικής Εταιρείας, η οποία είχε επαφή με την αντίστοιχη της Αχαΐας
Απο τους πρώτους Φιλικούς στο νησί αναφέρονται οι Σπαρτινοί αδελφοί Ηλίας, Ευαγγελος(ως Ευαγγέλης Πανάς εμφανιζεται στις πηγές) και Δανιήλ Πανάς, . Όλοι αυτοί, αγνοώντας τα τρομοκρατικά μέτρα της Αγγλοκρατίας, εμψυχώνουν τους συμπολίτες τους και εργάζονται θαρραλέα για τη συγκέντρωση και αποστολή χρημάτων και πολεμοφοδίων, για τη στρατολόγηση εθελοντών, για την περίθαλψη και στέγαση των προσφύγων και των οικογενειών τους. Αξιοσημείωτη μάλιστα υπήρξε η συμπαράσταση των Κεφαλονιτών στους Σουλιώτες πρόσφυγες, που είχαν καταφύγει στο νησί μετά την παράδοση της Κιάφας (Ιούλιος 1822).

Στη Φιλική Εταιρεία εντάχθηκαν και πολλοί Κεφαλονίτες της διασποράς, όπως τεκμηριώνεται από τους ονομαστικούς καταλόγους των Φιλικών. Οι περισσότεροι ζούσαν και δραστηριοποιούνταν στη Μολδοβλαχία και την Κωνσταντινούπολη, όπως οι Παναγής Ροσόλυμος, , Διονύσιος Κοντούρης, Νικόλαος Λυκιαρδόπουλος, ο γνωστός ζωγράφος και αρχιτέκτονας Γεράσιμος Πιτσαμάνος και ο Μεταξάς Βαλλιάνος.

ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΣΤΙΣ ΜΑΧΕΣ

Στον Ιερό Λόχο συμμετέχουν αρκετοί Κεφαλονίτες νέοι, οι οποίοι θα πάρουν "το βάπτισμα τους πυρός" στο Δραγατσάνι και κάποιοι άλλοι μετά θα πολεμήσουν στο Σκουλένι ή στο μοναστήρι του Σέκκου οπως ο Σπαρτινός , Παναγής Πανάς.

Η εν Λάλα Εκστρατεία των Κεφαλλήνων - Αρχηγοί: Κων/νος Μεταξάς, Ανδρ. Μεταξάς, Ευ. Πανάς, Γερ. Φωκάς.Ο Κωνσταντίνος Μεταξάς στο βιβλίο του "ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ ΕΚ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ" "ΕΚΔ ΒΕΡΓΙΝΑ"αναφέρει ότι ο Ευαγγέλης Πανάς ήτο εμποροπλοίαρχος,ήτο μέλος της Φιλικής Εταιρίας ,πρώτος αναχώρησε με 100 οπλοφόρους για την επαναστατημένη Πελοπόννησο με δυο κανόνια και τους ώπλισε με δικες του δαπάνες και το μετέφερε με το πλοίο του.Ο Πανάς υπογράφει ως συναρχηγός της κατά Λαλαιων εκστρατείας στην σχετική διακήρυξη.Κατά τη μάχη του Λαλα ο Πανάς και Σπαρτινός Ονούφριος Λυκιαρδόπουλος ηταν υπεύθυνοι του πυροβολικού.Στις 18/7/1821 οι Άγγλοι δήμευσαν την περιουσία του Πανά σε εκδίκηση για την δράση του.

Παρά τα ποικίλα εμπόδια, που η Βρετανική Προστασία έθετε, δεν είναι λίγοι οι Κεφαλονίτες εκείνοι που συγκροτούν εθελοντικά τμήματα, για να συμμετάσχουν στην Επανάσταση. . Στην Κυλλήνη της Πελοποννήσου αποβιβάζονται τον Απρίλη του 1821 ο Ευαγγελος Πανάς και το Μάη οι Ανδρέας και Κωνσταντίνος Μεταξάς με σώματα 150 και 360 ανδρών αντίστοιχα,για να βοηθήσουν τους Πελοποννήσιους συμπατριώτες τους.

ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΛΑΛΑ

Στην Πελοπόννησο τα σώματα αυτά, αφού αυξήθηκαν κατά μερικές δεκάδες με Ζακυνθινούς αγωνιστές, με υποδειγματική οργάνωση και πειθαρχία συμμετέχουν στις μάχες του Λάλα (9 και 13 Ιουνίου 1821). Χάρη στη συμμετοχή και τη δράση τους οι κρίσιμες φάσεις των συγκρούσεων θα αποβούν νικηφόρες για την ελληνική πλευρά. Η επιτυχία στο Λάλα είναι η δεύτερη στρατηγικής σημασίας νίκη μετά το Βαλτέτσι. Από τους νεκρούς Κεφαλονίτες αναφέρουμε μόνο το 19χρονο Γεώργιο Μαρίνου Πανά, που έπεσε στη συμπλοκή στον Άγιο Σώστη Ηλείας. Την εποχή αυτή, στο Λάλα του Νομού Ηλείας, ήταν εγκατεστημένοι Τουρκαλβανοί σπαχήδες, των οποίων κύριο έργο ήταν η είσπραξη των φόρων της Πελοποννήσου. Μετά την κήρυξη της επανάστασης η κατάσταση στην Ηλεία είχε δυσχεράνει πολύ, εξαιτίας των επιδρομών και των λεηλασιών που πραγματοποιούσαν οι Λαλαίοι. Η εξουδετέρωσή τους θα αποτελούσε σημαντικό πλήγμα στην Τουρκική ισχύ, για τον επιπλέον λόγο ότι θεωρούνταν το στήριγμα του άμαχου μουσουλμανικού πληθυσμού. Κάτω από αυτές τις συνθήκες ο Π. Πατρών Γερμανός στέλνει γράμμα στον Μεταξά, με το οποίο τον παρακινεί να σπεύσει σε βοήθεια με ένοπλους άνδρες και πολεμοφόδια, αφού υπάρχει κατεπείγουσα η ανάγκη "οπλοφόρου δυνάμεως των μεγαθύμων Κεφαλλήνων".Η Σημαία στη Μάχη του Λάλα ήταν το Σύμβολο(έμβλημα ) οικογένειας Πανά(βρίσκεται στο Κοργιαλενειο Μουσειο

Ένα άλλο στρατιωτικό σώμα Κεφαλονιτών και άλλων Επτανησίων υπό το Γεώργιο Τυπάλδο Κοζάκη, το Σπ. Αμπατιέλο και τον Ευ. Πανά παίρνει δραστήριο μέρος στην πολιορκία και την παράδοση του Νεόκαστρου τον Αύγουστο του 1821.Ο Ε.Πανάς παίρνει μέρος στην απόκρουση στη Ιμπραήμ .

Στην μάχη στο Πέτα, τον Ιούλιο του 1822, αρκετοί ήσαν οι νεκροί και οι τραυματίες από τους 200 περίπου Κεφαλονίτες που συμμετείχαν με αρχηγό το Σπ. Πανά. Ο Σπ.Πανάς επικεφαλής τάγματος Κεφαλλήνων το 1823 μεταβαίνει στο Μεσολογγι.
Το 1823 η επαναστατική κυβέρνηση αναθέτει την φύλαξη του Ναυπλίου στον Ευάγγελο Ποταμιάνο και στον Ηλία Πανά. Τον τελευταίο μαζί με το Γερ. Μουσούρη θα τον συναντήσουμε στις συμπλοκές έξω από το πoλιορκούμενο από τους Τούρκους Μεσολόγγι
Το 1827 ο Δανιήλ Πανάς αναλαμβανει επικεφαλής στρατιωτικού σώματος ,υπο τον Θ.Κολοκοτρώνη στην Πελοπόννησο και στον Ωρωπό.
Θαλάσσιες επιχειρήσεις Κεφαλονιτών
Θα ήταν, ωστόσο, παράδοξο, αν οι Κεφαλονίτες, κατεξοχήν άνθρωποι της θάλασσας, δεν είχαν τη συνεισφορά τους στις θαλασσινές συγκρούσεις του ΄21. Αν και η μέχρι τώρα έρευνα δεν έχει προχωρήσει σε βάθος, τα μέχρι τώρα στοιχεία είναι αποκαλυπτικά: Οι Κεφαλονίτες έχουν την "πρωτιά" στις θαλασσινές ένοπλες συγκρούσεις με τους Τούρκους. Με τη λαμπρή παρουσία του Αλ. Υψηλάντη, πραγματοποιείται στις 7 του Μάρτη 1821 η πρώτη νικηφόρα ναυμαχία στον ποταμό Προύθο. Από τους πρωταγωνιστές στις θαλάσσιες επιχειρήσεις αναφέρουμε: , Πέτρος και Μαρίνος Πανάς, , Ονούφριος Πανάς.