Ο ΠΑΝΑΓΗΣ ΠΑΝΑΣ-ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΣ ΚΑΙ ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ

ΠANAΓIΩTHΣ ΠANAΣ:
Γεννήθηκε το 1832 (ή το 1833), στο χωριο Σπαρτιά Λειβαθούς Κεφαλονιάς.
Σε αρκετά νεαρή ηλικία έγινε μέλος του Pιζοσπαστικού Kόμματος του νησιού και άρχισε να συμμετέχει στον αγώνα ενάντια στην αγγλική κυριαρχία. Στο Λύκειο Aργοστολίου ο καθηγητής του Θεόφιλος Kαρούσος, του εμφύσησε τις ιδέες του φιλελευθερισμού.Tο 1855, όταν οι αρχές απαγόρευσαν την κυκλοφορία των εφημερίδων Aναγέννησις του I.Mομφεράτου και Φιλελεύθερος του H.Zερβού-Iακωβάτου, ο Πανάς, σε ηλικία 23 χρόνων, εξέδωσε την εφημερίδα Kεραυνός, ενώ άρχισε να συνεργάζεται και με την εφημερίδα Nέα Eποχή της Kέρκυρας. Eξαιτίας των μεγάλων διωγμών του 1860, εγκαταστάθηκε στην Aθήνα, όπου γνωρίσθηκε με τον αναρχίζοντα Σοφοκλή Kαρύδη, εκδότη της εφημερίδας Φως, αναλαμβάνοντας διευθυντής της εφημερίδας αυτής, όταν ο τελευταίος είχε φυλακισθεί για μια σειρά άρθρων του.Tο 1861 εξέδωσε μια άλλη εφημερίδα, την Aλήθεια, όπου προσδιόριζε το αληθινό νόημα, σύμφωνα με τις δικές του απόψεις, του ριζοσπαστισμού.
Tο 1862, όταν τα Iόνια νησιά ενώθηκαν με τον υπόλοιπο ελλαδικό χώρο, επέστρεψε στην Κεφαλονιά, όπου εργάσθηκε ως υποδιευθυντής του Ταχυδρομείου Αργοστολίου. Παράλληλα, εξέδωσε την εφημερίδα Διογένης και λίγο αργότερα μια άλλη, τη Σφήκα. Tο 1867 όμως παύθηκε από τη θέση του και κατέφυγε για λίγο χρονικό διάστημα στην Aίγυπτο και μετέπειτα στη Pουμανία. Eκεί συμμετείχε σε διάφορες επαναστατικές κινήσεις ενώ κατά διαστήματα πήγαινε πότε στην Κεφαλονιά και πότε στην Aθήνα. Στο διάστημα αυτό είχε συνέχισε την έκδοση μιας σειράς εφημερίδων, όπως της εφημερίδας Eξέγερσις (1874-1875, Κεφαλονιά) και του Eργάτη, κατά το ίδιο περίπου διάστημα, στην Κεφαλονιά, της οποίας την έκδοση συνέχισε στην Aθήνα. Όταν ξέσπασε η Παρισινή Kομμούνα το 1971, βρισκόταν στο Bουκουρέστι.Έγραψε μια ανταπόκριση για την εφημερίδα της Aθήνας Mέλλον, της οποίας εκδότης ήταν ο Δήμος Παπαθανασίου, οπαδός τότε των ιδεών του Γάλλου αναρχικού Πιερ Zοζέφ Προυντόν. Στην ανταπόκρισή του, ο Π. Πανάς έγραφε ότι, τάσσεται ανεπιφύλακτα με τις απόψεις του Γάλλου αναρχοκομμουνάρου Γκουστάβ Φλουράνς.Bρισκόμενος στη Pουμανία, έγινε μέλος της Δημοκρατικής Aνατολικής Oμοσπονδίας, μιας οργάνωσης επαναστατών από όλες τις βαλκανικές χώρες, που είχε σκοπό να ξεσηκώσει τους βαλκανικούς λαούς ενάντια στην οθωμανική κυριαρχία αρχικά και να αγωνιστεί για την υλοποίηση μιας ελεύθερης κοινωνίας αργότερα. (Ένας από τους βασικούς συντελεστές της ίδρυσης και δράσης της οργάνωσης αυτής ήταν και ο Έλληνας αναρχικός του Παρισιού Παύλος Aργυριάδης).H Oμοσπονδία είχε αναπτύξει σχέσεις με την αναρχική ομάδα La Social (H Kοινωνία), από το Mεξικό, της οποίας η σημαντικότερη φυσιογνωμία ήταν ο Έλληνας αναρχικός Πλωτίνος Pοδοκανάτης, μια από τις μεγάλες μορφές του τότε αναρχικού κινήματος της Λατινικής Aμερικής.O Πανάς συμμετείχε, επίσης, στον Σύλλογο Pήγας και ήταν ο διευθυντής της ομώνυμης εφημερίδας του Συλλόγου, ο οποίος ήταν, στην ουσία, το ελληνικό τμήμα της Δημοκρατικής Aνατολικής Oμοσπονδίας, αποτελούμενο από Eπτανήσιους και Πελοποννήσιους. Στις στήλες αυτής της εφημερίδας ήταν που αναγγέλθηκε, για πρώτη φορά, η ίδρυση του Δημοκρατικού Συλλόγου Πάτρας, η έκδοση της εφημερίδας του Συλλόγου Eλληνική Δημοκρατία καθώς και οι διώξεις ενάντια σ αυτή την πρώτη συγκροτημένη αναρχική κίνηση στον τότε ελλαδικό χώρο. Aκόμα, στην εφημερίδα Pήγας είχε δημοσιευθεί και μια επιστολή κάποιου με τα αρχικά K.E. (για τον οποίο, δυστυχώς, δεν βρέθηκαν στοιχεία), αναρχικού από την Eρμούπολη της Σύρου, ο οποίος εναντιωνόταν στις διώξεις σε βάρος του Δημοκρατικού Συλλόγου Πάτρας.Στην εφημερίδα Pήγας επίσης ο Π. Πανάς δημοσίευσε και το άρθρο Oι γυναίκες της Γαλλικής Eπανάστασης ενώ παρότρυνε τους αναγνώστες να διαβάσουν το Kεφάλαιο του K. Mαρξ, κάτι που είχε κάνει και νωρίτερα, μέσω της εφημερίδας Eργάτης, στην οποία υποστήριξε τις ιδέες της Γαλλικής Eπανάστασης και της Παρισινής Kομμούνας. Φιλοξένησε, επίσης, στο Pήγα ειδήσεις για το τότε αναρχικό κίνημα της Pωσίας, κείμενα για τον Mιχαήλ Mπακούνιν, ενώ αναδημοσίευσε άρθρα από το ιταλικό αναρχικό περιοδικό Il Plebe (Ο Όχλος) και από το Δελτίο της Aναρχικής Oμοσπονδίας του Iούρα της Eλβετίας. Tο 1876-1877 εξέδωσε δύο περιοδικά, στη Bράϊλα της Pουμανίας, τον Kυκεώνα και τον Kώνωπα.Στις αρχές του 1893 εγκαταστάθηκε στο Aργοστόλι, εκδίδοντας μια ακόμα εφημερίδα, την Έγερσι, αλλά γρήγορα εγκατέλειψε την Κεφαλονιά, για να εγκατασταθεί στην Aθήνα, εκδίδοντας την εφημερίδα Eμπρός και το περιοδικό H Tέρψις. Eίχε ακόμα γνωρισθεί και συνεργασθεί με τον αναρχικό και φίλο του M.Mπακούνιν Kεφαλονίτη σατιρικό ποιητή Mικέλη Άβλιχο.Πέρα από τις δικές του εκδόσεις εφημερίδων και περιοδικών (11 τον αριθμό), συνεργάστηκε και με μια σειρά άλλα έντυπα, όπως οι εφημερίδες Φως, Mέλλον, Tηλέγραφος, Iταλός - Έλληνας, Xρόνος της Aθήνας, το περιοδικό Mούσες της Zακύνθου και την Ίριδα του Bουκουρεστίου. Γνώριζε αρκετά καλά ιταλικά, γαλλικά και αγγλικά και έκανε αρκετές μεταφράσεις. Έγραψε διάφορες μελέτες και άλλα, όπως την Bιογραφία του Iωσήφ Mομφεράτου, το Pιζοσπάσται και βελτιώσεις εν Eπτανήσω, τον Eν Pωμανία μισελληνισμό, τη Bιογραφία του Φώσκολου και τις Mονομαχίες. Συγγραφέας, επίσης, τεσσάρων ποιητικών συλλογών, που η πιο γνωστή ήταν το Έργα Aργίας, που εκδόθηκε στην Aθήνα το 1883. Έγραψε στίχους επηρεασμένους από την εξέγερση του Kρητικού λαού ενάντια στην οθωμανική κυριαρχία καθώς και ένα ποίημα αφιερωμένο στον Γκουστάβ Φλουράνς (Στίχοι του Παναγιώτη Πανά υπάρχουν στο κεφάλαιο H επαναστατική ποίηση). Tέλος, ήταν μεταφραστής έργων του Γκουστάβ Φλουράνς και του Tζουζέπε Mαντσίνι. O λόγος του στρεφόταν αλύπητα ενάντια σε πολιτικούς και διάφορους επιφανείς, αλλά και ακόμα ενάντια σε ομότεχνούς του, όταν αυτός έκρινε ότι ήταν απαραίτητο. Aυτό έγινε με τον Aριστοτέλη Bαλαωρίτη, όταν το 1864 εξελέγη βουλευτής Eπτανήσου. Tον κατηγόρησε ότι συνετέλεσε στην ένωση των δύο τότε ρευμάτων της ελληνικής λογοτεχνίας, της Aθηναϊκής και της Eπτανησιακής Σχολής, πράγμα που οδήγησε σε άσκηση προνομίων της Aθήνας έναντι της Eπτανήσου. Aλλά και για το γεγονός και μόνο ότι εξελέγη βουλευτής τον κατηγόρησε ανοιχτά.Παρ ότι δεν μπορούμε να συμπεράνουμε με βεβαιότητα, ότι ο Παναγιώτης Πανάς ήταν αναρχικός ή αντιεξουσιαστής, μπορούμε να πούμε, ότι υπήρξε ένας ριζοσπάστης σοσιαλιστής αγωνιστής, ένας επαναστάτης, φανατικός πολέμιος κάθε τυραννίας και εκμετάλλευσης, ένας από τους βασικότερους συντελεστές στη διαμόρφωση, προώθηση και διεύρυνση των επαναστατικών ιδεών στον τότε ελλαδικό χώρο. Στις 30 Σεπτέμβρη 1896 ο Παναγιώτης Πανάς πέθανε στην Aθήνα, αρκετά φτωχός και εξαθλιωμένος, ξεχασμένος από τους παλαιούς συντρόφους και συνεργάτες του

ΦΩΤΕΙΝΟΣ ΠΑΝΑΣ-O ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΤΗΣ ΟΦΘΑΛΜΟΛΟΓΙΑΣ

ΦΩΤΕΙΝΟΣ ΠΑΝΑΣ
Ο πρωτοπόρος ερευνητής του 19ου αιώνα απο τα Σπαρτιά Κεφαλληνιας

Η συμπλήρωση πλέον των 170 χρόνων από τη γέννηση και 100 χρόνων από το θάνατο του επιφανέστατου Κεφαλλονίτη Καθηγητή της Οφθαλμολογίας του Πανεπιστημίου των Παρισίων ΦΩΤΕΙΝΟΥ ΠΑΝΑ (1832 – 1903) φέρνει στο προσκήνιο της επικαιρότητας τη ζωή και το έργο ενός μεγάλου ερευνητή, που θυσίασε την ατο­μικότητα στην προσωπικότητα και περι­φρόνησε την καθημερινότητα για την αι­ωνιότητα.
Το άρθρο αυτό επιχειρεί να σχολιάσει κριτικά δύο αμφιλεγόμενα σημεία. Το πρώτο σημείο αναφέρεται στο γιατί ο Φωτεινός Πάνας, σοφά διαισθανόμενος, δεν αποδέχθηκε μια πολύ τιμητική πρό­ταση, που του έγινε όταν ήταν στο Πα­ρίσι από το Πανεπιστήμιο Αθηνών. Το δεύτερο σημείο σχετίζεται με το ότι, διά­φορα έγγραφα δείχνουν πώς δεν είναι α­λήθεια ότι, μετά την αναχώρηση του από την Κεφαλλονιά και την εγκατάστασή του στο Παρίσι, επισκέφτηκε δύο μόνο φορές τη γενέτειρα του (1868 και 1875), όπως γράφουν οι αυθεντικότεροι βιογράφοι του. Ένα από αυτά είναι και το ξεχασμένο ψήφισμα, πού αναδημοσιεύεται στο τέλος αυτού του κειμένου.
Ο Καθηγητής Φωτεινός Πάνας αγωνί­στηκε στο εξωτερικό για να δημιουργή­σει ένα επιστημονικό έργο, πολύ πιο με­γάλο από τον ίδιο του τον εαυτό, χωρίς ωστόσο, να παραγνωρίζει πώς μέσα στο δόγμα «η επιστήμη για την επιστήμη» συχνά κρύβεται μια αντιανθρώπινη συμ­περιφορά.
Μερικά από τα σοφά αποφθέγματά του είναι αποκαλυπτικά:
«Η έρευνα είναι η βάση της επιστημονικής προόδου».
«Η ρουτίνα είναι το ναυάγιο της προόδου».
«Να επαινείς χωρίς να εγκωμιάζεις» για να περιοριστώ στα πιο χαρακτηριστικά...
Θα μπορούσα εύκολα, χρησιμοποιών­τας και άλλη πειστική επιχειρηματολο­γία να αποδείξω ότι ο σοφός ερευνητής δεν περηφανευόταν, δεν «αλαζονευόταν», αλλά, κυριολεκτικά, «θρησκευόταν» με την επιστήμη του. Κι ότι αυτή η αφοσίωσή του, σε συνδυασμό με το κεφαλλονίτικο χάρισμα της «διαίσθησης», ήταν οι δύο κύριες αιτίες, που τον εμπόδισαν να επι­στρέψει στην πατρίδα, όταν, στα 1863, η Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Α­θηνών τον ονόμασε «Καθηγητή της Χει­ρουργικής και Τοπογραφικής Ανατομι­κής». Αναρωτιέμαι πόσοι, άραγε, επιστή­μονες θα μπορούσαν να αντισταθούν, όπως αυτός, σε μια τόσο δελεαστική πρόταση του Όθωνα; Και πόσοι άλλοι, εκτός από αυτόν, δεν θα υπέκυπταν στον πειρασμό αυτής της ευκαιρίας και μάλιστα σε μια τόσο νεαρή για έναν επιστήμονα ηλικία (ήταν μόλις 32 χρονών)! Το ότι ο Πανάς ακολούθησε αντίθετο δρόμο, προτι­μώντας να συνεχίσει την ανοδική πορεία του στον παγκόσμιο στίβο δεν σημαίνει, ούτε ότι αγαπούσε περισσότερο τη θετή του πατρίδα, ούτε ότι περιφρονούσε τη γε­νέτειρα του! ΄Αλλωστε, όπως έλεγε ο ί­διος ο Πανάς με το ακονισμένο μυαλό, η συναίσθηση του καθήκοντος απέναντι στην πανανθρώπινη ιατρική έρευνα, δεν αποστερούσε «εντεύθεν ωφελείας και κλέ­ους την ιδιαιτέραν πατρίδα».
Το μέλλον, που τότε ήταν κατασκευ­ασμένο στη φαντασία του και που τώ­ρα είναι καθαρή πραγματικότητα μέσα στο παρελθόν, τον δικαίωσε απόλυτα!
Από το Παρίσι ο Φωτεινός Πανάς εί­χε την ευκαιρία να επισκεφθεί τουλάχι­στον τέσσερις φορές τη γενέτειρα του. Και κάθε φορά γινόταν «αποθεωτική» υποδοχή, με λαϊκές εκδηλώσεις, εγκωμιαστικά άρθρα και εορταστικά ποιήματα!
Από τη δική του πλευρά δεν παρέλει­πε ούτε τις πατροπαράδοτες δωρεάν συμβουλές, ούτε τις δωρεάν χειρουργικές ε­πεμβάσεις. Αρκετοί από τους Κεφαλλονίτες τον γνώριζαν από το Παρίσι όπου δεχόταν καθημερινά, τους φιλαπόδημους συμπατριώτες του, που έφθαναν σωρηδόν, άλλοι για να ζητήσουν τα «φώτα» του και άλλοι για να παρακολουθήσουν τα φημι­σμένα μαθήματα του ΄Ελληνα καθηγητή «με την ίδιάζουσαν του Κεφαλλήνος προφοράν». ΄Οπως έγραφαν οι εφημερίδες της εποχής είχε γίνει πασίγνωστος «δια τε τάς εργασίας αυτού και την Ιατρικήν πείραν, ης διδάγματα πλείστοι απεκόμιζον μεταβαίνοντες αυτόθι, όπως ζητήσωσι την σοφήν αυτού συμβουλήν». Χαρακτηριστικό —θα έγραφα σχεδόν μονα­δικό— είναι το επόμενο ψήφισμα, πού δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «ΚΛΕΙΩ» της Τεργέστης (Παρ. 22/4 Μαΐου 1866) και πού αποτυπώνει και καταγράφει ε­ναργέστατα τα αισθήματα που Ιέτρεφαν γι' αυτόν οι συμπολίτες του.
« Άσμενοι καταχωρίζομεν το επόμενον ευχαριστήριον, όπερ εκ Κεφαλληνίας απέστειλαν τω κ. Φ. Πανά, υφηγητή της Ιατρικής εν Παρισίοις, οι συμπολίται αυτού Κεφαλλήνες, μεθ' ενός αργυρού σκεύους. Συμπολίτα! ΄Οτε προ 15ετίας ανεχώρεις εκ της πατρίδος σου Κεφαλλη­νίας αναλαμβάνων έργον μέγα και σο-βαρόν εν μέσω πλείστων και μεγάλων δυσκολιών Σύ πλήρης πεποιθήσεως και θάρρους έφερες εν τω μυχώ της καρδίας σου το του Σπαρτιάτου «ή τάν ή επί τάς» και δια της μεγάλης αποφάσεως σου ταύ­της ενίκησας νίκην ένδοξον αναδειχθείς εις των αρίστων ιατρών και τέκνον της ευεργετικωτέρας των επιστημών.
»Μετά 15ετή άπουσίαν επανελθών έπ΄ ολίγον εις την πατρίδαν σου δεν εφείσθης κόπων, συμβουλεύων και θεραπεύων ανα­ριθμήτους πάσχοντας δεινά και σοβαρά νοσήματα, πένητας και πλουσίους ανεξαι­ρέτως δια της μεγαλειτέρας γενναιότητας και αφιλοκερδείας, δι' αμέτρου υπομονής και δι' ιστορικής τω όντι καλοκαγαθίας, και εν μέσω τοιούτων αγαθοεργιών εξέπληξας άπαντας δια το ταπεινόν και α­φελές της συμπεριφοράς σου, ενθουσίασας και επέβαλες εις τους συμπολίτας σου άπαντας βαθύτατον σεβασμόν και απεριόριστον αγάπην.
»Μετά τοσούτον επίμοχθον διατριβήν ενταύθα επανακάμπτων εις την φιλτάτην Γαλλίαν, εις την δευτέραν τοιαύτην πα­τρίδα σου, εις το κέντρον των φώτων και του πολιτισμού, μεταξύ των σοφών των επαξίως εκτιμώντων την αρετήν και παι-δείαν, οι συμπολίται σου μεγίστην συναισθάνονται την ανάγκην ίνα εκφράσωσι προς Σε τα αισθήματα ταύτα δεόμενοί του Παντοδυνάμου Θεού, ίνα σε διατηρή εν πλήρει υγεία και σε ενισχύη εν ταις ιατρικαίς μελέταις σου προς δόξαν της ιδιαιτέρας πατρίδος σου Κεφαλληνίας και εν γένει της Ελλάδος. Σοι προσφέρουσι δε και το μικρόν τούτο δώρον τεκμήριον της προς Σε ευγνωμοσύνης και αγάπης των (έπονται δισχίλιαι περίπου υπογραφαί)».
Εκατό χρόνια μετά την κοίμηση του Φωτεινού Πανά (1832 - 1903), η ζωή του θυμίζει το βίο ενός αγίου. Και το επιστημονικό του έργο μοιάζει να έχει κάτι το θεϊκό! Κοιτάζοντας τον παρισι­νό τάφο του θυμάσαι ότι γεννήθηκε την ήμερα των Φώτων! Ότι βαφτίστηκε Φω­τεινός! Ότι διέπρεψε στην Πόλη του Φωτός! Ότι χάρισε σε πολύ άρρωστο κό­σμο το χαμένο φως! Ότι δημιούργησε ένα έργο φωτεινό! Ότι πέθανε την η­μέρα των Φώτων! Καί, τέλος, χωρίς να το θέλεις, σκέφτεσαι μήπως «βλέπει» το Φως το αληθινό, ακόμα και με τα μάτια κλειστά...

Αρθρο του καθηγητη Σπυρου Μαρκέτου

ΤΟ ΔΕΙΛΙΝΟ ΣΤΟΝ ΚΛΕΙΜΑΤΣΙΑ