ΦΩΤΕΙΝΟΣ ΠΑΝΑΣ-O ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΤΗΣ ΟΦΘΑΛΜΟΛΟΓΙΑΣ

ΦΩΤΕΙΝΟΣ ΠΑΝΑΣ
Ο πρωτοπόρος ερευνητής του 19ου αιώνα απο τα Σπαρτιά Κεφαλληνιας

Η συμπλήρωση πλέον των 170 χρόνων από τη γέννηση και 100 χρόνων από το θάνατο του επιφανέστατου Κεφαλλονίτη Καθηγητή της Οφθαλμολογίας του Πανεπιστημίου των Παρισίων ΦΩΤΕΙΝΟΥ ΠΑΝΑ (1832 – 1903) φέρνει στο προσκήνιο της επικαιρότητας τη ζωή και το έργο ενός μεγάλου ερευνητή, που θυσίασε την ατο­μικότητα στην προσωπικότητα και περι­φρόνησε την καθημερινότητα για την αι­ωνιότητα.
Το άρθρο αυτό επιχειρεί να σχολιάσει κριτικά δύο αμφιλεγόμενα σημεία. Το πρώτο σημείο αναφέρεται στο γιατί ο Φωτεινός Πάνας, σοφά διαισθανόμενος, δεν αποδέχθηκε μια πολύ τιμητική πρό­ταση, που του έγινε όταν ήταν στο Πα­ρίσι από το Πανεπιστήμιο Αθηνών. Το δεύτερο σημείο σχετίζεται με το ότι, διά­φορα έγγραφα δείχνουν πώς δεν είναι α­λήθεια ότι, μετά την αναχώρηση του από την Κεφαλλονιά και την εγκατάστασή του στο Παρίσι, επισκέφτηκε δύο μόνο φορές τη γενέτειρα του (1868 και 1875), όπως γράφουν οι αυθεντικότεροι βιογράφοι του. Ένα από αυτά είναι και το ξεχασμένο ψήφισμα, πού αναδημοσιεύεται στο τέλος αυτού του κειμένου.
Ο Καθηγητής Φωτεινός Πάνας αγωνί­στηκε στο εξωτερικό για να δημιουργή­σει ένα επιστημονικό έργο, πολύ πιο με­γάλο από τον ίδιο του τον εαυτό, χωρίς ωστόσο, να παραγνωρίζει πώς μέσα στο δόγμα «η επιστήμη για την επιστήμη» συχνά κρύβεται μια αντιανθρώπινη συμ­περιφορά.
Μερικά από τα σοφά αποφθέγματά του είναι αποκαλυπτικά:
«Η έρευνα είναι η βάση της επιστημονικής προόδου».
«Η ρουτίνα είναι το ναυάγιο της προόδου».
«Να επαινείς χωρίς να εγκωμιάζεις» για να περιοριστώ στα πιο χαρακτηριστικά...
Θα μπορούσα εύκολα, χρησιμοποιών­τας και άλλη πειστική επιχειρηματολο­γία να αποδείξω ότι ο σοφός ερευνητής δεν περηφανευόταν, δεν «αλαζονευόταν», αλλά, κυριολεκτικά, «θρησκευόταν» με την επιστήμη του. Κι ότι αυτή η αφοσίωσή του, σε συνδυασμό με το κεφαλλονίτικο χάρισμα της «διαίσθησης», ήταν οι δύο κύριες αιτίες, που τον εμπόδισαν να επι­στρέψει στην πατρίδα, όταν, στα 1863, η Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Α­θηνών τον ονόμασε «Καθηγητή της Χει­ρουργικής και Τοπογραφικής Ανατομι­κής». Αναρωτιέμαι πόσοι, άραγε, επιστή­μονες θα μπορούσαν να αντισταθούν, όπως αυτός, σε μια τόσο δελεαστική πρόταση του Όθωνα; Και πόσοι άλλοι, εκτός από αυτόν, δεν θα υπέκυπταν στον πειρασμό αυτής της ευκαιρίας και μάλιστα σε μια τόσο νεαρή για έναν επιστήμονα ηλικία (ήταν μόλις 32 χρονών)! Το ότι ο Πανάς ακολούθησε αντίθετο δρόμο, προτι­μώντας να συνεχίσει την ανοδική πορεία του στον παγκόσμιο στίβο δεν σημαίνει, ούτε ότι αγαπούσε περισσότερο τη θετή του πατρίδα, ούτε ότι περιφρονούσε τη γε­νέτειρα του! ΄Αλλωστε, όπως έλεγε ο ί­διος ο Πανάς με το ακονισμένο μυαλό, η συναίσθηση του καθήκοντος απέναντι στην πανανθρώπινη ιατρική έρευνα, δεν αποστερούσε «εντεύθεν ωφελείας και κλέ­ους την ιδιαιτέραν πατρίδα».
Το μέλλον, που τότε ήταν κατασκευ­ασμένο στη φαντασία του και που τώ­ρα είναι καθαρή πραγματικότητα μέσα στο παρελθόν, τον δικαίωσε απόλυτα!
Από το Παρίσι ο Φωτεινός Πανάς εί­χε την ευκαιρία να επισκεφθεί τουλάχι­στον τέσσερις φορές τη γενέτειρα του. Και κάθε φορά γινόταν «αποθεωτική» υποδοχή, με λαϊκές εκδηλώσεις, εγκωμιαστικά άρθρα και εορταστικά ποιήματα!
Από τη δική του πλευρά δεν παρέλει­πε ούτε τις πατροπαράδοτες δωρεάν συμβουλές, ούτε τις δωρεάν χειρουργικές ε­πεμβάσεις. Αρκετοί από τους Κεφαλλονίτες τον γνώριζαν από το Παρίσι όπου δεχόταν καθημερινά, τους φιλαπόδημους συμπατριώτες του, που έφθαναν σωρηδόν, άλλοι για να ζητήσουν τα «φώτα» του και άλλοι για να παρακολουθήσουν τα φημι­σμένα μαθήματα του ΄Ελληνα καθηγητή «με την ίδιάζουσαν του Κεφαλλήνος προφοράν». ΄Οπως έγραφαν οι εφημερίδες της εποχής είχε γίνει πασίγνωστος «δια τε τάς εργασίας αυτού και την Ιατρικήν πείραν, ης διδάγματα πλείστοι απεκόμιζον μεταβαίνοντες αυτόθι, όπως ζητήσωσι την σοφήν αυτού συμβουλήν». Χαρακτηριστικό —θα έγραφα σχεδόν μονα­δικό— είναι το επόμενο ψήφισμα, πού δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «ΚΛΕΙΩ» της Τεργέστης (Παρ. 22/4 Μαΐου 1866) και πού αποτυπώνει και καταγράφει ε­ναργέστατα τα αισθήματα που Ιέτρεφαν γι' αυτόν οι συμπολίτες του.
« Άσμενοι καταχωρίζομεν το επόμενον ευχαριστήριον, όπερ εκ Κεφαλληνίας απέστειλαν τω κ. Φ. Πανά, υφηγητή της Ιατρικής εν Παρισίοις, οι συμπολίται αυτού Κεφαλλήνες, μεθ' ενός αργυρού σκεύους. Συμπολίτα! ΄Οτε προ 15ετίας ανεχώρεις εκ της πατρίδος σου Κεφαλλη­νίας αναλαμβάνων έργον μέγα και σο-βαρόν εν μέσω πλείστων και μεγάλων δυσκολιών Σύ πλήρης πεποιθήσεως και θάρρους έφερες εν τω μυχώ της καρδίας σου το του Σπαρτιάτου «ή τάν ή επί τάς» και δια της μεγάλης αποφάσεως σου ταύ­της ενίκησας νίκην ένδοξον αναδειχθείς εις των αρίστων ιατρών και τέκνον της ευεργετικωτέρας των επιστημών.
»Μετά 15ετή άπουσίαν επανελθών έπ΄ ολίγον εις την πατρίδαν σου δεν εφείσθης κόπων, συμβουλεύων και θεραπεύων ανα­ριθμήτους πάσχοντας δεινά και σοβαρά νοσήματα, πένητας και πλουσίους ανεξαι­ρέτως δια της μεγαλειτέρας γενναιότητας και αφιλοκερδείας, δι' αμέτρου υπομονής και δι' ιστορικής τω όντι καλοκαγαθίας, και εν μέσω τοιούτων αγαθοεργιών εξέπληξας άπαντας δια το ταπεινόν και α­φελές της συμπεριφοράς σου, ενθουσίασας και επέβαλες εις τους συμπολίτας σου άπαντας βαθύτατον σεβασμόν και απεριόριστον αγάπην.
»Μετά τοσούτον επίμοχθον διατριβήν ενταύθα επανακάμπτων εις την φιλτάτην Γαλλίαν, εις την δευτέραν τοιαύτην πα­τρίδα σου, εις το κέντρον των φώτων και του πολιτισμού, μεταξύ των σοφών των επαξίως εκτιμώντων την αρετήν και παι-δείαν, οι συμπολίται σου μεγίστην συναισθάνονται την ανάγκην ίνα εκφράσωσι προς Σε τα αισθήματα ταύτα δεόμενοί του Παντοδυνάμου Θεού, ίνα σε διατηρή εν πλήρει υγεία και σε ενισχύη εν ταις ιατρικαίς μελέταις σου προς δόξαν της ιδιαιτέρας πατρίδος σου Κεφαλληνίας και εν γένει της Ελλάδος. Σοι προσφέρουσι δε και το μικρόν τούτο δώρον τεκμήριον της προς Σε ευγνωμοσύνης και αγάπης των (έπονται δισχίλιαι περίπου υπογραφαί)».
Εκατό χρόνια μετά την κοίμηση του Φωτεινού Πανά (1832 - 1903), η ζωή του θυμίζει το βίο ενός αγίου. Και το επιστημονικό του έργο μοιάζει να έχει κάτι το θεϊκό! Κοιτάζοντας τον παρισι­νό τάφο του θυμάσαι ότι γεννήθηκε την ήμερα των Φώτων! Ότι βαφτίστηκε Φω­τεινός! Ότι διέπρεψε στην Πόλη του Φωτός! Ότι χάρισε σε πολύ άρρωστο κό­σμο το χαμένο φως! Ότι δημιούργησε ένα έργο φωτεινό! Ότι πέθανε την η­μέρα των Φώτων! Καί, τέλος, χωρίς να το θέλεις, σκέφτεσαι μήπως «βλέπει» το Φως το αληθινό, ακόμα και με τα μάτια κλειστά...

Αρθρο του καθηγητη Σπυρου Μαρκέτου